Баян-Өлгий аймгийн М.Хурманханы нэрэмжит Хөгжимт Драмын Театр түүхэн замнал.
1940онд Баян- Өлгий аймаг байгуулагдсаны дараа нэрт яруу найрагч Бабийн Ахтан тэргүүтэй хэдэн ардын авяъстан, уран сайханчид нэгдэж, /Улаан булан/ нэртэй урлагийн байгууллага үүсгэн тэр үед ард түмэн суурьшин амьдарч байгаа сум, багуудын дунд очиж, Б.Ахтаны /Ермалай/, /Жамал/ зэрэг жүжгүүд болон богино хэмжээний концерт зохион байгуулан тоглож ард түмэнд урлагаар үйлчилж эхэлжээ. Тэд ард түмний дундаас урлагт авъвстай залуучуудыг өөртөө татан хүрээгээ тэлсээр удалгүй 1946 онд Клуб болон өргөжиж нийслэл Улаанбаатард болсон урлагын арга хэмжээнд амжилттай оролцож иржээ. 1951 ондУлаанбаатархотодболсонурлагынаргахэмжээнд оролцсон клубын гишүүд Д.Хусаян, Ж.Хибатдолда, Ж.Төлеухан, Мария, Буян нар шагналт баяранд орсон байна.1940 өөд онуудаас эхлэж төр засгаас Казахын ард түмний урлаг соёлыг хөгжүүлэх үйлсэд ихэд анхаарч байсан бөгөөд 1955-1956 онуудаас эхлэж Улаанбаатарын урлагийн театруудаас тэр үеийн урлагын нэрт мастерууд, хөгжмийн зохиолчид, нэрт жүжигчид,найруулагчидыг албан томилолтоор урин авчирч ажиллуулсанаас З.Цэндээхүү,Б.Дамдинсүрэн,Ц.Сэвжид,Г.Цэрэндорж,С.Гэндэн,Э.Оюун,Н.Цэгмид,Цэрэндулам,Чимэд-Осор, Жадамба, Б.Лхаасүрэн нараас гадна зөвлөлт Казахстан улсаас Г.Тастанов,З.Жарасбаева, М.Ахмедиева,А.Мырзабеков, М.Аубакиров болон хөгжим урлаач Хамар Хасымовыг ажиллуулан урлаг соёлын хөгжил дэвшилд асар их хувь нэмэр оруулан ажилласаны үр дүнд өөрсдийн залуу уран бүтээлчдийг Зөвлөлт Казахстан болон нийслэл Улаанбаатараас урлагын их,дээд сургуулиудад суралцуулж залуу боловсон хүчин бэлтгэж, шинэ үеийн мэргэжлийн хөгжимчид, жүжигчид, бүжигчидийн авъяас чадвар, ур ухааныг нь хөгжүүлж байв.Тус театрын уран бүтээлчдийн уйгагүй хөдөлмөр зүтгэлийнхээ ачаар тус аймгаас төрөн гарсан зохиолчидМ.Хурманхан, Ж.Арганбай,Т.Султан,Х.Ислам, нарын болон Монголын нэрт зохиолчид Ч.Чимэд, Л.Ванган, Ч.Лодайдамба,Н.Намдаг нарын жүжгүүдийг театрын тайзнаа тавьж, улмаар дэлхийн сонгодог бүтээлүүдээс Гоголын “ Байцаагч түшмэл”, Г.Мүсреповын “Ахан сери Ахтокты”“ Козы Көрпеш Баян сулу”,Н.Островскийн “Болд хэрхэн хатаагдсан нь”, Мар.Баджаевын “Сэтгэлд харвасан туяа/ зэрэг олон жүжгүүдийг олны хүртээл болгожээ.
1955 ондтөвталбайнзүүнталддүнзээр 300 хүнийсуудалтай ,лоожтойтеатрынбарилгыгбарьж , Нэгжилийнурлагийн курс нээж ажиллуулан 1956 оны 11- сарын 26 нд45 хүний бүрэлдхүүнтэй ХОР ДРАМЫН АНГИ, ХӨГЖИМИЙН АНГИ, БҮЖГИЙН АНГИ ба АЖ АХУЙ анги болон уйл ажиллагаагаа эхлэжээ. Анхны нээлтэнд зохиолч М.Хурманханы “Кезен үстинде” ”Даваан дээр” жүжгийг тавьж байжээ. Үүний дараа өөрсдийн орны зохиолчид болон дэлхийн нэрт зохиолчидын уран бүтээлүүдээс тоглож ард түмэн болон төр засагаас өндөр үнэлгээ авч байжээ.1959 онд Улаанбаатар хотод манай аймаг байгуулдсаны 20жилийн ойн баярыг тохиолдуулан зохион байгуулагдсан урлагын үзлэгт амжилттай оролцож улсын хэмжээнд 1-р байрт орсон байна.1960онд аймаг байгуулагдсаны20 жилийн ойгоор дуучин, хөгжимчин Ж.Хибатдолда ардын жүжигчин,Б.Ахтан,Г.Цэрэндорж, нар урлагын гавьят зүтгэлтэн, Ж.Төлеухан,Д.Хусаян, Б.Хайынжамал, Дүйсенби, нар гавьят жүжигчин цол хүртэж 8хүн алтан гадас одонгоор 17 хүн хөдөлмөрийн хүндэт тэмдэгээр шагнагдсан явдал төр засагаас манай уран бүтээлчдийн нөр их хөдөлмөрийг үнэлж үндэсний театрын алдар хүндийг өндөрт өргөсөн явдал болсон юм.1975онд тус театрынхан Улаанбаатар хотод хоёр дахь тайлан тоглолтоо хийсэн байна.Энэ удаа хөгжмийн зохиолч А.Ахметбек ,А.Хабыкей, дуучин Ж,Хаду,найруулагч А.Монголхан нар гавьят цолоор шагнуулж олон авъяастан одон медаль хүртжээ.1976оны 12-р сарын 30-нд тустеатрыг АИХТ зарлигаарАлтангадасодонгооршагнасанбайна.1970 – 1980аад оны үед манай аймгийн театр жинхэнэ мэргэжилийн Театр болон өргөжиж гадаад додоодын сонгодог жүжгүүд болон бусад уран бүтээлүүдийг тайзнаа амьлуулж урлагын оргил үед мандаж явсаныг өнгөрсөн түүх гэрчилнэ.Манай аймгийн урлагийн бригад очоогүй аймаг,сум,нэгдэл, бригадын төвууд байхгүй.Хүн амьдарч байгаа газарт өвөлийн хүйтэн жаврыг тоолгүй , зуны аагим халуунд гандаж морь, морин тэрэг , бүрхүүлтэй газ53, зил130-аар очиж урлагаар үйлчилэж явж байжээ. Улс орон зах зээлд шилжсэн 1990оны эхнээс дунд үе хүртэл хөрөнгө мөнгөний гачаал, Казахстанд нүүдэл суудал эхэлсэнтэй холбоотой тус театр нэгэн үе зогсонги байдалд орсон боловч,1990-ээд оны сүүлчээр үйл ажиллагаа нь хэвийн явагдаж шинэ шинэ уран бүтээл хийх болсон байна. Казахстан улсын хөрөнгө оруулалтаар баригдсан театрын шинэ барилга1992 онд ашиглалтанд орж , додоод чимэглэл болон уран бүтээлчидийн хувцас хунар, хөгжмийн зэмсэгээр хангах үйл ажиллагаанд ч үлэмж хувь нэмэр үзүүлж байв. 1994 онд А.Монголхан Ардын жүжигчин ,Р Цамжид, урлагийн гавъят зүтгэлтэн цолоор,Р.Өсерхан урлагын гавьяат зүтгэлтэн мөн 2010 онд Р.Цамжид Ардын жүжигчин цол хүртсэн байна.Хөгжмийн зохиолч хөгжимчин Ж.Сейт гавьяат жүжигчин Х.Чапай гавьяат жүжигчин цол хүртсэн байна. ҮҮнээс гадна урлагын салбарт он удаан жил ажилласан хүмүүс яам болон засагийн газарын одон медалуудаар шагнагдаж байгаа явдал төр засагаас урлаг соёлыг хөгжүүлхэд асар их тус дэм болж байна.
Тус театр нь 2016 онд 60жилийнойгооёслолтөгөлдөртэмдэглэнөнгөрүүлж , аймгийнзасагдаргаА.Гылымхан ,АИТХ-ындаргаД.Бауыржаннарын……. тоот захирамжаар нэртжүжгийнзохиолч, төрнийгэмийнзүтгэлтэнМ.ХурманханынэрэмжитХДТеатр гэжнэрлэгдэхболсон. Уг театрыг хөл дээр ны босгож орчин үеийн урлаг соёлын төв болгох үйлсэд хүчин зүтгэсэн театрын үе –үеийн удирдалагууд, найруулагчид, ажилтан албан хаагчидыг ард түмэн, дурсан санаж , эрин зууны түүх дурсамжиндаа мөнхлөн үлдээнэ гэдэгт итгэл төгс байна.
ХДтеатрын даргаар ажиллаж байсан хүмүүс:
1.Б.Ахтан 1940-1955
2.Ш.Ануар 1955-1956
3.А.Зиядабек 1956-1959
4.А.Ахмет 1959-1962
5.Д.Даниал 1962-1963
6.Н.Шериаздан 1963-1965
7.А.Калмик 1965-1966
8.Б.Хайынжамал 1969-1974
9.Х.Мусайф 1974-1979
10.Х.Халидолда 1979-1981
11.Т.Меймеш 1981-1988
12.А.Монголхан 1988-1990
13.А.Ахын 1990-1993
14.Р.Өсерхан 1993-1994
15.Б.Батима 1994-1996
16.Д.Маралхан 1996-1999
17.Ө.Бекарыс 1999-2001
18.И.Хуанган 2001-2004
19.Р.Өсерхан 2004-2006
20.Т.Ермек 2006.
21.Р.Өсерхан 2006-2013
22.М.Ертай 2013-2016
23.Б.Асылбек 2016-2021
24.Ж.Сайгүлик 2021-
Уран сайханы удирдагчид:
1.Г.Тастанов
2.Б.Дамдинсүрэн
3.Ч.Цэрэндорж
4.А.Ахметбек
5.Х.Халидолда
6.С.Файзулла
7.А.Монголхан
8.Р.Өсерхан
9.М.Ербол
10.Р.Өсерхан
11.С.Лайла
Хөгжмийн удирдаачид:
1.Б.Дамдинсүрэн
2.Г.Тастанов
3.А.Мырзавеков
4.Ч.Цэрэндорж
5.А.Ахметбек
6.А.Хабыкей
7.С.Файзулла
8.А.Тилеген
9.Х.Мусайф
10.Ф.Бержан
11.С.Хурмет
12.Х.Мурат
13.М.Естай
14.Х.Ивандых
15.Е.Турар
Найруулагчид:
1.Г.Цэндээхүү 4.Чойжамц 7.А.Монголхан
2.С.Гэндэн 5.Т.Дүйсенби 8.Т.Тайф
3.Маамхүү 6.Х.Халидолда 9.Р.Өсерхан
10.Х.Наурызхан 14.Б.Меруеш
11.М.Ертай 15.Р.Өсерхан
12.Х.Алтынгүл 16.Б.Муратбек
13.А.Сулушаш 17.М.Ертай
Хормейстрүүд:
1.Даваадорж 5.Х.Төлеухан 9.А.Ханат
2.Лхагвасүрэн 6.Ы.Аралхан 10.М.Ербол
3.З.Жарасбаева7.С.Хурмет 11.Р.Гажайып
4.Ахмади 8.Нурлан /Каз/
Концертмейструуд:
1.Г.Цэрэндорж 4.Х.Мадетхан 7.М.Ербол
2.А.Мырзабеков 5.Ы.Аралхан 8.Л.Бибигүл
3.Д.Хусаяын 6.Ф.Бержан 10.М.Ербол
Бүжиг дэглээчид:
1.Сэвжид 8.Болд 15.Болат
2.Б.Лхасүрэн 9.Хандсүрэн 16.Турсынбек /Каз
3.Доржпалам10.Амгаа 17.И.Хуанган
4.Гүрбазар11.Лувсангомбо 18.Х.Мухаметбай
5.Сэрээтэр12.Банзрагч 19.М.Еркин
6.Гочоосүрэн 13.М.Ахметов /Каз/ 20.Ю.Айнур
7.Дэлэгдорж14.Самжид 21.А.Айнур
Зураачид: 22.С.Алтанхуяг
1.Доржпалам2.Алтангэрэл 3.Равдан
4.Сүхбаатар 8.А.Бакыт 12.Сакен
5.Шонай 9.Бахытхан 13.С.Хазы
6.Хайратбай10.Набихан 14.Набихан
7.Мурат 11.Шадет 15.Р.Жандарбек
Нягтлан бодогчид: 16.Х.Дастан
1.Жоом 4.Сапанай 7.Күмис
2.Дарьзав 5.Куаншык 8.З.Галия
3.Казыкей 6.Елеухан 9.А.Манарбек
Няравууд
1.Хабан 5.Төнкерис 9.С.Казы
2.Молдапия 6.Сураган 10.Хулжатай
3.Ашакбай 7.Шугайп 11.Б.Турсын
4.Дарьсүрэн 8.Манкей 12.А.Еженхан
Кассчид
1.Зейнолла 5.Кулаш 9.Б.Турсын
2.Мухал 6.Шынар 10.А.Еженхан
3.Хуаныш 7.Зейнел 11.Х.Адилбек
4.Муратхан 8.С.Хазы 12.Х.Айжулдыз
Зохион байгуулагчид:
1.Зархум 4.Эрдэнцэцэг 7.Ч.Өлзийтунгалаг
2.Марзия 5.Гүлнар 8.Ж.Сайгүлик
3.С.Хазы 6.Мапей 9.Х.Тимур
Хувцасны эрхлэчид:
1.Багила 4.Манат 7.Карапеш
2.Нуриман 5.Күлпаран 8.Адикүлан
3.Самиян 6.Аманкелди 9.Еркегүл
Тайзны эрхлэгчид: 10.Н.Сара
1.Сейтхан 4.Ж.Ануарбек
2.Төлеухан
3.Хий
Гэрэлтүүлэгчид:
1.Мукара 4.Баяр 7.Жархын
2.Кажыбай 5.Маралхан 8.Марат
3.Найкалып 6.Очирсүх
Мужаанууд:
1.Хинаят 4.Кыйсын
2.Хапар 5.Б.Турсын
3.Тилеген 6.Х.Болатбек
Оёдолчид:
1.Х.Изен 5.Самиян 9.М.Айжан
2.Мауия 6.Карапеш 9.А.Ардак
3.Элбэг 7.Манат 10.М.Айжан
4.Цэдээ 8.Хуанар
Үйлчлэгчид:
1.Диналхан 5.Отгонбаяр 9.И.Гүнсэлма
2.Дамелхан 6.Агарган10.Х.Жайнагүл
3.Акшаган 7.Шармен11.М.Күлай
4.Хазима 8.Айша12.Х.Серикбол
Манаачид:
1.Муса 5.Сарай 9.Хуанбай
2.Батырхан 6.С.Жүкей 10.Б.Байханат
3.Хисын 7.Ахыт 11.Х.Арыстан
4.Манкей 8.А.Еженхан 12.М.Нурбек
13.Р.Шохан
Жолоочид:
1.Райхан 4.Д.Ахыт 7.К.Адилбек
2.Чимэд 5.С.Жүкей
3.Уатхан 6.К.Кадирхан
Качегарууд:
1.Мырзахмет 4.Айланыш
2.Башай 5.Мырзатхан
3.Захай 6.Батырхан